Müziğin İstanbul'a Seyahati

© Zülal Kalkandelen
Cumhuriyet Hafta Sonu/01 Temmuz 2006

İsmet Sıral Yaratıcı Müzik Atölyesi İstanbul'da Kuruluyor

Bu yılki İstanbul Caz Festivali'nin programına bakanların mutlaka dikkatini çekmiştir; 8 Temmuz akşamı Cemil Topuzlu Açık Hava Sahnesi'nde son derece ilginç bir konser var. ''Creative Music Journey: Woodstock-İstanbul'' başlıklı bu konserde kimler yok ki? İlk kez birlikte sahne alacak olan Mercan Dede, Ömer Faruk Tekbilek ve Mısırlı Ahmet , Brezilyalı çılgın ritim ustası Cyro Baptista , trompetçi Graham Haynes , Afrika ve Hindistan vurmalı çalgıları konusunda uzmanlaşan perküsyoncu Tani Tabbal , ünlü kompozitör, piyanist ve vibrafoncu Karl Berger ve daha birçok sanatçı o gece ''yaratıcı müzik'' zemininde buluşacak. Aslında bu konser, İstanbul'da kurulan İsmet Sıral Yaratıcı Müzik Atölyesi'nin (İsmet Sıral Creative Music Studio-ISCMS) bu yılki etkinliklerinin kapanış konseri. Evet, İstanbul'da bu yıl bir yaz okulu kuruluyor. Bu okulun amacı, dünyadan ve Türkiye'den müzik ustalarını bir araya getirerek birikimlerini birbirleriyle ve genç yeteneklerle paylaşacakları uzun soluklu, uluslararası bir öğrenim ve üretim merkezi yaratmak. Bu kapsamda, 6-7-8 Temmuz tarihlerinde Boğaziçi Üniversitesi'nde atölye çalışmaları ve konserler düzenlenecek. Bu heyecan verici proje hakkındaki sorularımı ISCMS Direktörü Dost Kip yanıtladı.

İsmet Sıral Yaratıcı Müzik Atölyesi ile ilgili projeyi siz yürütüyorsunuz. Projenin tam olarak ne olduğunu anlatır mısınız?

''Aslında bu, ülkemizin ilk caz orkestrası kurucularından İsmet Sıral'ın hedeflediği bir projeydi. Bu okul, her şeyden önce bir yaz okulu. Fakat okul deyince insanların aklına birkaç katlı bina, konservatuvar gibi konseptler geliyor, fakat bu o tarz bir oluşum değil. Mobil olmaya çok açık; eğitimler bir gün bir yerde, bir başka gün başka bir yerde yapılabilir. Çünkü içeriği yerinden çok daha ön planda olan, daha çok ufuk açmak için gelinen bir okul. Proje henüz başlamadan nasıl böyle konuşabilirim? Çünkü tarihten aldığımız belli bir modelimiz var. O da, 1971-84 yılları arasında New York, Woodstock'ta faaliyet gösteren Creative Music Studio (CMS). Bu öyle bir okul ki, bugün dünyanın önemli müzik festivallerinde konser veren, caz ve etnik müzik alanlarında tanınan belli başlı müzisyenlerin çok büyük bir bölümü oradan gelip geçmiş. Gerçekten bir yıldızlar geçidi gibi ama tabii bugünkü gibi ticari anlamda yıldızlar değil. O kadar mütevazı bir oluşum ki, sanatçılarla okula devam edenler arasında usta-çırak ilişkisi yaşanıyor, birlikte çamaşır yıkayıp yemek yiyorlar. Zaten öğretmen diye tanımlamıyoruz bu müzisyenleri, rehber sanatçı diyoruz.''

Aslında bu sanatçılar açısından da yaratıcılığı geliştirici bir süreç olsa gerek.

''Kesinlikle. Öyle olduğu çok açık. Orada ders verip de bir şey öğrenmediğini iddia eden yok, hatta daha çok öğrendik diyorlar.''

Proje nasıl ve ne zaman başladı?

''Babam Ali Kayral Kip de eski cazcılardandır. Kendisi İsmet Sıral'la ilk orkestra deneyimini yaşamıştı. Benim içinse aile dışındaki en önemli figürdü İsmet Sıral. 2001 Aralık ayında bir belgesel çalışması yapmak üzere konu ararken, babam, onun hayat hikayesini önerdi. Onu bir portre olarak çizmek bile ağır bir çalışmaydı; yurtdışı boyutunu hiç düşünmemiştim. Araştırmaya başlayınca gördüm ki, Türk caz tarihi diye bir şey de yok ortada. Türkiye'deki araştırmaları bitirdikten sonra, Woodstock kısmını da yoklamayı düşündüm. Orası hakkında kitap yazan bir yazar aracılığıyla okulun kurucusu Karl Berger 'e ulaştım ve kendisinden çok olumlu bir tepki aldım. Onun aracılığıyla diğer müzisyenlere de ulaştık. Sonra Woodstock'a gidip birçok müzisyenle görüştüm. Toplam 60 saatlik bir görüntü var şu an elimde. Henüz kurgu aşaması tamamlanmadı ama 8 Temmuz tarihinde verilecek konserden önce bu görüntülerden bir bölümünü izleyicilere göstereceğiz. Sonuçta sanatçılardan çok büyük destek alınca rotayı okul projesine çevirdim. Belgeseli okul projesini kapsayacak hale getirirsek daha da ilginç olur diye düşündüm.''

Burada kurulacak olan okul, İsmet Sıral'ın bir dönem ders verdiği New York, Woodstock'taki Creative Music Studio'nun devamı niteliğinde mi olacak?

''Evet, o okul 1984 yılına kadar devam etti. Şimdi yeniden İstanbul'da canlanmış olacak. CMS, şu anda şöhretinin zirvesinde olan sanatçıların zamanında gelip geçtiği ve gönülden bağlı oldukları bir okul. Bu projenin altyapısında böyle yüzlerce büyük sanatçının bulunması ve hepsinin destek vermesi çok önemli.''

Bu yıl yapılacak etkinliklerden söz eder misiniz? İnternet sitenizdeki programda birçok atölye çalışması, panel ve konser yer alıyor.

''Bu yılki etkinlikler sadece üç gün sürecek. Daha çok tanıtım gibi olacak aslında. Gelecek yıldan itibaren etkinlikler en az bir haftaya, on güne, sonra giderek iki haftaya ve İstanbul'un Avrupa Kültür Başkenti seçildiği 2010 yılında bir aya yayılacak. Her yıl farklı sanatçılar gelecek ama sürekli katılacak müzisyenler de olacak. Bu yıl 23 sanatçı katılıyor. CMS'nun kurucusu Karl Berger geliyor. John Coltrane ile birlikte ''Om'' albümünden beri var olan, çok büyük müzisyenlerle çalmış yıldız isimlerden biri Carlos Ward var. En ünlü isimlerden bir diğeri efsanevi kontrbasçı Henry Grimes . Hintli perküsyoncu Trilok Gurtu , bu yılın belki de en büyük yıldızı diyebiliriz. Mısırlı Ahmet, Erkan Oğur, Mercan Dede, Ömer Faruk Tekbilek, Hacı Ahmet Tekbilek, Erol Parlak Bağlama Beşlisi de katılıyor. Bu sanatçılar hem atölye çalışmaları yapacaklar, hem de 6 ve 7 Temmuz'da Boğaziçi Üniversitesi kampusünde, 8 Temmuz'da ise Cemil Topuzlu Açıkhava Sahnesi'nde konser verecekler.''

Programda yer alan atölye çalışmalarının başlıkları neler?

''Örneğin Karl Berger, CMS deneyiminin bütün özünü ortaya koyan ''Kutunun Dışına Çıkmak'' başlıklı bir seminer verecek, hem çalacak hem anlatacak. Trilok Gurtu, Hint müziği, doğaçlama ve caz bağlantısı üzerine yine uygulamalı olarak bir workshop düzenleyecek. Bunun gibi katılan bütün müzisyenler çeşitli seminerlerde konuşup çalacaklar.''

Etkinliklere katılmak isteyenlerin ne yapması gerekiyor?

''Bunun için www.iscms.org adresindeki internet sitemizde bir başvuru formu yayınladık. O formu dolduran adaylar arasından ancak olumlu yanıt verilenler katılabilecek etkinliklere. Ortak dil İngilizce olacağı için, başvuranlarda İngilizce bilme koşulu aranacak. 8 Temmuz akşamı verilecek konser hariç, üç günlük etkinliklerin tümüne katılım ücreti 200 YTL.''

Böyle bir projeyi hayata geçirmek için hangi kuruluşlardan destek aldınız?

''Normalde 5-6 büyük sponsorla yürütülebilecek bir proje aslında, çapı onu gerektiriyor. Projeyi düzenleyen ve ana sponsorluğu yapan Argos Kültür Sanat. Bir de benim sahip olduğum Ataşehir'deki Çorba da Çorba adlı bir restoran var, bütçeyi denkleştirebilmek için onu da işin içine katmak durumunda kaldık. Boğaziçi Üniversitesi mekanlarını açarak desteğini verdi. Caz Festivali'nde birlikte çalıştığımız için İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı'nın desteği söz konusu. Bir de MAS Matbaaları basım işlerimizi yapıyor. Güral Porselen'e bağlı olan Art Craft ta katkı sponsorluğu yaptı.''

Caz camiasının bir numaralı şefi

Türkiye'nin ilk profesyonel caz orkestrası kurucularından, saksofon, flüt ve ney ustası İsmet Sıral, 1950'lerden 60'lara uzanan süreçte İstanbul caz camiasının bir numaralı orkestra şefiydi. 1962-66 yılları arasında orkestrasıyla Avrupa'ya açıldı. 1960'ların sonundan itibaren Mevlevi felsefesine ve Anadolu'nun müzikal zenginliğine yönelerek Türk müziği ile caz arasında köprüler kurduğu çalışmalarına başladı. 1969 yılında uluslararası bir müzik okulu kurmak amacıyla Marmaris Turunç'ta bir arazi satın aldı ve Neyzen Aka Gündüz'den ney çalmayı öğrenerek deneysel çalışmalarına başladı. 1978-80 arasında New York'taki Creative Music Studio'da dünya müziğinin dev isimleriyle birlikte dersler ve konserler verdi ve oradaki caz ustalarını Türk müziği ile tanıştırdı. 1980-87 arasında Marmaris İçmeler'e yerleşerek okul projesine yöneldi, ancak kurduğu yanlış ortaklıklar nedeniyle arazisi elinden çıktı. En büyük hayalini yitirmenin acısına dayanamayarak 1987 yılında yaşamına kendi eliyle son verdi.